Hoạt động cải táng, sang cát phần mộ diễn ra nhiều ở vùng đồng
bằng, vùng trũng vào thời điểm cuối thu đến trước ngày đông chí của năm (ngày lập
đông). Vì với quan niệm, đầu năm là sự sinh sôi nảy nở của vạn vật nên mộ phần
được chuyển về nơi mới sẽ là khởi đầu của sự thịnh vượng, hưng vượng, đây cũng
là thời điểm các gia đình cầu phúc, hành hương…
1.Tại sao phải cải táng, sang cát?
Cải táng có nhiều cớ. Một là vì nhà nghèo, khi cha mẹ mất,
không tiền lo liệu, mua tạm một cỗ ván xấu, đợi xong ba năm thì cải táng, kẻo sợ
ván hư nát thì hại đến di hài. Hai là vì chỗ đất mối kiến, nước lụt thì cải
táng. Ba là vì, các nhà địa lý, thấy chỗ mả vô cớ mà sụt đất hoặc cây cối ở
trên mả tự nhiên khô héo, hoặc trong nhà có kẻ dâm loạn điên cuồng, hoặc trong
nhà đau ốm lửng củng, hoặc trong nhà có kẻ nghịch ngợm, sinh ra kiện tụng lôi
thôi, thì cho là tại đất mà cải táng. Bốn là, những người muốn cầu công danh
phú quý, nhờ thầy địa lý tìm chỗ cát địa mà cải táng. Lại có người thấy nhà khác
phát đạt, đem mả nhà mình táng gần vào chỗ mả nhà kia, để cầu được hưởng dư huệ…”
Phong tục cải táng khởi nguồn từ thời Bắc thuộc khi quan lại
và thương lái Trung Quốc chết tại Nam mà gia đình có nhu cầu đưa xương cốt về
chính quốc. Về sau thành lệ và thành phong tục, cũng do yếu tố địa lý Đồng bằng
Bắc Bộ phần nhiều là đất pha cát phù xa , khi chôn người chết xuống phần nhiều
là tiêu hết thịt (thậm chí có chỗ đất còn hao cả xương nếu không cải táng thì
chỉ còn đất) mà cát phù xa thì bẩn nên phải tắm rửa thay áo. Trong khi đó gỗ áo
quan chôn trên đất tại Đồng Bằng Bắc Bộ nhanh hỏng và hay xập ván thiên bởi mùa
lũ thì đầy nước, mà mùa cạn thì khô, mối lại hay tụ lại trên chỗ đất cao (mồ mả
hay cao hơn ruộng) nên hay xông vào áo quan.
Nhưng nói chung lại, cải táng, sang cát, bốc mộ là một phong
tục lâu đời, là thể hiện cái tâm của người sống với người thân đã khuất, an tâm
với niềm tin… họ không bỏ người thân thối rữa trong đất ẩm, mà tặng họ một ngôi
nhà mới đẹp đẽ, chắc chắn hơn. Bằng cách bốc mộ giải phóng linh hồn người thân
khỏi mộ, người chết có thể biến đổi thành tổ tiên linh thiêng, linh hồn có thể
phù hộ cho gia đình được an lành.
2. Khi nào thì cải táng?
Theo phong tục, người mất sau 3 năm thì cải táng, cũng là
lúc con cháu mãn tang, tức là hoàn toàn hết để tang vong linh. Vì thế, việc cải
táng thường được tiến hành sau 3 năm chôn hung táng. Tuy nhiên, hiện nay thực tế
môi trường địa lý và khí hậu có nhiều thay đổi, các hóa chất được sử dụng nhiều
trong đất để phục vụ sản xuất nông nghiệp. Hiện tượng sau 3 năm xác người chết
chưa phân hủy diễn ra khá phổ biến, nên nhiều gia đình lựa chọn giải pháp là để
thời gian cải táng lâu hơn, từ 4 đến 5, có thể đến 7 năm để tránh hiện tượng
trên. Năm để tiến hành cải táng phải lựa chọn theo tuổi của vong, tránh những
năm xung sát. Ngoài ra còn phải căn cứ theo tuổi của trưởng nam trong nhà, vì
khi vong đã mất thì mọi sự may rủi đều gánh trên vai của người trưởng nam.
Thời gian tốt nhất trong năm để tiến hành cải táng là từ cuối
Thu đến trước ngày Đông Chí của năm. Phải nhờ thầy phong thủy xem tuổi của vong
và tuổi trưởng nam để tìm ngày tốt. Sau khi chọn được ngày bốc mộ, cũng phải chọn
xem giờ bốc mộ, nhưng phải làm vào ban đêm hoặc sáng sớm, khi không có ánh sáng
mặt trời, tránh cho xương cốt gặp ánh sáng mặt trời sẽ bị đen, bị hỏng.
Công việc cải tái phải được xem thầy kĩ càng để chọn ngày giờ
hoàng đạo, chọn vị trí địa lý khu đặt mộ cải táng phải hợp tuổi hợp phong thủy
để tránh những điều không may xảy đến với gia đình.
3.Khi nào thì không nên cải táng?
“Trong khi cải táng, tục lại có ba điều là tường thụy (tức
là mả phát tốt đẹp) mà không cải táng. Một là, khi đào đất thấy có con rắn vàng
thì cho là Long xà khí vật. Hai là, khi mở quan tài ra thấy có dây tơ hồng quấn
quýt thì cho là đất kết. Ba là, hơi đất chỗ đó ấm áp, trong huyệt khô ráo không
có nước hay là nước đóng giọt lại như sữa đều là tốt. Khi nào gặp như thế thì
phải lập tức lấp lại ngay.”
Vậy trước khi tiến hành cải táng phải kiểm tra mộ phần, xem
đã đủ thời gian cải táng chưa, mộ đó có kết hay phạm trùng không? Mộ kết là mộ
đã thụ được Linh Khí của Long mạch, tụ khí lại trong mộ và làm cho con cháu
trong dòng họ đó làm ăn thuận lợi, gia đình, dòng họ thuận hòa và mạnh khỏe.
Nhưng nếu bốc phải mộ kết thì dòng họ lụn bại, chết độc đinh, chết cháu đích tôn.
Có nhiều cách để kiểm tra mộ kết như bằng các phương pháp Cảm
xạ, ngoại cảm, cảm nhận trường khí… Cũng có thể quan sát bằng mắt thường sẽ thấy
ngôi mộ đó càng ngày càng nở ra do được tích tụ Linh khí của Long mạch, giống
như những cái gò thường nổi lên do hiện tượng dư khí của Long mạch trên cánh đồng.
Trên các ngôi mộ kết thường cỏ mọc rất nhanh và xanh tốt. Người xưa dùng cách cắm
những cành cây khô vào những cuộc đất nghi có mộ kết, nếu những cành khô đó nẩy
mầm xanh tốt thì gần như chắc chắn rằng nơi đó có Huyệt kết. Một quan sát khác
nữa là nhìn những viên đá, bia mộ tại Huyệt, nếu mộ kết tức là làm cho những
viên đá, bia mộ đó bóng loáng lên như được lau chùi bằng dầu bóng.
Khi gặp trường hợp mộ kết thì tốt nhất là để nguyên không được
dịch chuyển vì sẽ gây ra vô vàn rắc rối trong cuộc sống của cả dòng họ. Nếu bắt
buộc phải di dời vì lý do nào đó phải có những phương thức của Huyền môn và
Phong thủy rất phức tạp mới có thể di dời. Khi mộ kết, thông thường kết từ chân
lên tới đầu, cũng có vài ngôi mộ do kết cấu của Long mạch và của mộ sẽ kết theo
chiều ngược lại. Có các dạng kết như kết mạng nhện, kết tơ hồng, kết bang, kết
chu sa… Có các màu từ xám đến trắng, hồng, đỏ như chu sa là loại mạnh nhất.
Một loại khác người ta thường hay nhầm với mộ kết là mộ bị
phạm trùng. Có nhiều loại trùng nhưng biểu hiện rõ nhất tại mộ là xác chôn qua
nhiều năm không tan. Có những khu vực có hàng loại mộ chôn tới hàng chục năm
xác cũng còn gần như nguyên vẹn. Gặp trường hợp này phải dùng bột của loại Ngải
Hổ rắc xuống và đọc chú thì thịt mới tan ra.
4.Các công việc tiến hành như sau:
a. Chọn ngày giờ thực hiện công việc
Theo lịch Âm, tháng đủ có 30 ngày, tháng thiếu có 29 ngày.
Ta cần phải căn cứ vào 24 tiết khí và nên để ý là đầu tiết khí bao giờ cũng đi
liền 2 trực giống nhau, một trực là ngày cuối tháng, một trực là ngày đầu
tháng. 12 trực KIẾN - TRỪ - MÃN - BÌNH - ĐỊNH - CHẤP - PHÁ - NGUY - THÀNH -
THÂU - KHAI - BẾ, mỗi ngày là một trực. Tuổi và ngày nên chọn theo Tam hợp, Lục
hợp, Chi đức hợp, Tứ kiểm hợp. Tránh các ngày Lục xung, Lục hình, Lục hại. Về
Ngũ hành nên chọn ngày tương sinh hay bình hòa, tránh chọn ngày tương khắc.
b. Chọn vị trí địa lý để đặt
Khi đã chọn lựa được thời điểm tiến hành thì người trong gia
đình sẽ phải chọn lựa một huyệt đất mới để chuyển hài cốt sang. Tất nhiên không
phải đất nào cũng an táng lập phần mộ vĩnh cửu được. Ngày xưa, điều kiện đất
đai còn rộng lớn thì việc này tương đối dễ dàng. Ngày nay, đất chật người đông,
diện tích đất dành cho người chết cũng rất hạn chế. Thường ở địa phương sẽ tiến
hành bố trí cho gia đình một huyệt đất mới ở cùng nghĩa trang nơi hung táng.
Nếu các gia đình có điều kiện thuê thầy địa lý tầm long tróc
huyệt để chọn lựa được một khu mộ huyệt thật ưng ý, hoặc lập thế tụ long tạo trạch
đối với khu đất mà địa phương đã an bài để đặt phần mộ thì tôi không nói "
bởi đôi khi cũng có những khu đất mà địa phương an bài không được tốt khi cải
táng vào buộc phải dẫn long tụ khí, tạo thế tụ huyệt tạo trạch".
c. Công việc chuẩn bị và thực hiện
Thông thường sau khi chọn được ngày bốc mộ , người Thày cũng
cần phải xem giờ bốc mộ cho thân chủ. Tùy theo giờ tốt mà bốc, nhưng tất cả
cùng phải chung một điều là bốc mộ phải làm vào ban đêm. Việc này nhằm tránh
cho xương cốt gặp ánh sáng sẽ bị đen đi. Khi bốc mộ, người ta thường đào trước
phần lớp đất ở phía trên trước, sau đó đúng giờ tốt mới bắt đầu mở tấm ván
Thiên lên ( Tấm ván Thiên là tấm ván trên nóc quan tài ) .
Trước khi tiến hành bốc mộ, người nhà phải có làm một cái lễ
tại Gia tiên để trình báo Tổ tiên. Tại nơi bốc hài cốt ngoài nghĩa trang cũng
phải có một cái lễ trình Quan Thần Linh sở tại. Thông thường là một bộ đồ Quan
Thần Linh ( Áo, mũ, ủng ) ngựa và 1000 vàng hoa màu đỏ, giấy tiền vàng bạc, trầu
cau, rượu, thuốc, đèn nến, gạo muối. Nhiều nhà còn cúng thên Tam sên ( trứng vịt
luộc + Thịt lơn luộc và một nhúm tôm khô bóc vỏ ) xôi, gà trống luộc nguyên con
....
Vật dụng cần thiết cho quá trình bốc mộ là một cái tiểu
sành, một cái quách đặt làm sẵn, một miếng vải đỏ, một tấm ni lông, vài chai rượu
nặng và nước Vang ( Còn gọi là nước ngũ vị hương - Đừng nhầm với gói ngũ vị
hương để nấu Ca ri - Gói Vang có bán sẵn ở tiệm thuốc Bắc), một vài cái xô, chậu
nhựa để rửa xương.
Phần lớn việc bốc mộ diễn ra vào lúc nửa đêm, tuy nhiên tốp
thợ thường phải thức trọn đêm cùng gia chủ làm công việc chuẩn bị như cúng bái
và chuyển hài cốt sang mộ mới. Trung bình để bốc xong một ngôi mộ, mỗi tốp thợ
phải làm việc quần quật suốt hơn một tiếng đồng hồ. Trước khi đào, họ phải xác
định vị trí huyệt thật chính xác, nhiều ngôi mộ do chôn thời gian lâu, quá
trình tu sửa bị sai lệch vị trí so với ban đầu, nếu không biết cách sẽ phải đào
rất vất vả, có khi đào nhầm sang mộ bên cạnh.
Công việc bốc mộ thường là do những người chuyên môn bốc mộ
đảm nhiệm . Khi ván Thiên được cậy ra, người ta phải đổ vài chai rượu có nồng độ
cao vào quan tài để tảy rửa âm Khí. Sau đó mới tiến hành lấy cốt. Nhiều khi gặp
trường hợp hài cốt chưa phân hủy hết, người ta phải dùng xăng đổ vào mộ và đốt
cháy thịt còn sót, sau đó phải dùng dao dóc những mảnh thịt còn lại và đem rửa
bằng nước vang. Sau khi nhặt hết cốt, rửa sạch, người ta trải tấm ni lông ở dưới,
tấm vải đỏ ở trên và lần lượt xếp xương theo thứ tự của người. Riêng cái sọ phải
dùng trà hoặc vải kê để cho mặt hướng lên trên. Mọi thứ xương phải kiểm tra cho
đủ, không được phép thiếu. Có một cách mà dân gian thường sử dụng để kiểm tra
đó là: sau khi “đãi cốt” xong, người ta thường cắm một bó hương to giữa lòng
đáy huyệt, nếu làn khói quyện lại, bay thẳng lên có nghĩa đã hết cốt, nếu làn
khói tỏa xuống, lởn vởn trong lòng huyệt có nghĩa là xương cốt của người chết
chưa hết, cần phải kiểm tra lại.
Qua bài viết trên Gốm Phúc Gia Tiên hy vọng sẽ giúp các bạn
hiểu thêm về phong thục cải táng,sang cát cho người đã mất.Cũng như chuẩn bị
cho lễ cải táng của gia đình được chu đáo nhất nhé.
Cảm ơn bạn đã đọc bài viết này, Gốm Phúc Gia Tiên có ưu đãi
dành riêng cho bạn